STRESZCZENIE:
Niniejsza praca ma na celu przyjrzenie się hipotezie Terenca McKenny, która podaje interesujące wyjaśnienie ewolucji świadomości homo sapiens, poprzez użycie psylocybiny – substancji zawartej w magicznych grzybach. Według badacza, w diecie praludzi przemierzających afrykańskie równiny znajdowały się grzyby psylocybinowe rosnące na odchodach zwierząt parzystokopytnych. Właściwości psylocybiny usprawniły zachowania adaptacyjne praludzi poprzez wyczulenie ich zmysłów, zwiększenie popędu seksualnego przyczyniającego się do sukcesu reprodukcyjnego oraz umożliwiło rozwój języka i wierzeń religijnych. Teoria bazuje w większości na przypuszczeniach, chociaż ostatnie badania nad neuroobrazowaniem mózgu znajdującego się pod wpływem doznania psychodelicznego skłaniają do większej refleksji nad możliwym wpływem substancji zmieniających świadomość na rozwój mózgu oraz pewnych prospołecznych zachowań.
WSTĘP
‘Stoned Ape theory” jest kontrowersyjną teorią McKenny podobnie jak większość jego twierdzeń. Hipoteza ta, skupia się głównie na ewolucji mózgu i tworzeniu dzięki niemu abstrakcyjnych form takich jak język, kultura, religia, sztuka, altruizm, w odróżnieniu od fizycznej ewolucji organów. Głównym punktem zaczepnym teorii McKenny jest tajemnicza i nagła ewolucja ludzkiej kory nowej. Zazwyczaj ewolucja przebiega bardzo powoli trwając miliony, a nawet kilkadziesiąt milionów lat. Wykształcenie się homo sapiens, charakteryzującego się dużym rozmiarem mózgu i bardziej złożonym zachowaniem w porównaniu do innych wyższych ssaków naczelnych, zajęło niespełna trzy miliony lat licząc od homo habilis. Amerykańscy biolodzy Edward Wilson i Charles Lumsden opisują zjawisko wytworzenia się ludzkiego mózgu jako: „prawdopodobnie najbardziej gwałtowny, przykład tworzenia się skomplikowanych organów w całej znanej historii życia” (McKenna, 2007, s. 45). Według tej teorii, znaczącą presję selekcyjną, która wywarła nacisk na wykształcenie się mózgu współczesnego człowieka wywarło spożywanie roślin halucynogennych, a zwłaszcza grzybów psylocybinowych dostępnych na afrykańskich pastwiskach wśród łajna parzystokopytnych zwierząt. Rozważając na temat ewolucji hominidów McKenna przywiązuje znaczącą wagę ewolucji świadomości ludzkiej która wytworzyła cechy odróżniające nas od innych zwierząt w tym małp. „Skoro już w dziewiętnastym wieku zgodziliśmy się przyznać, że człowiek pochodzi od małpy, to najwyższy czas pogodzić się z faktem, że były to naćpane małpy” (McKenna, 2007, s. 67).
ADAPTACYNE KORZYŚCI PRZYJMOWANIA ROŚLIN HALUCYNOGENNYCH
Teoria zakłada, że to mutagenne i psychoaktywne składniki diety pierwszych hominidów odpowiadały za gwałtowny rozwój ich mózgów, wykształcenie myślenia opartego na symbolach – autorefleksji i zdolności posługiwania się językiem. Pierwszy możliwy sposób wykorzystywania psylocybiny przez praludzi, najpierw przypadkowy, poprzez poszukiwanie pokarmu, a następnie intencjonalnie stosowany poprzez skojarzenie grzyba z korzystnym efektem, znacznie usprawnia ostrość widzenia i wyostrza zmysły. Jest to potwierdzone eksperymentem przeprowadzonym pod koniec lat sześćdziesiątych przez Rolanda Fischera – psychiatrę i psychofarmakologa, który to podczas badań nad percepcją podawał studentom drobne dawki psylocybiny i sprawdzał zdolność spostrzegania minimalnych przechyleń dwóch równoległych linii. Badanie Fischera wykazało, że studenci pod wpływem psylocybiny skuteczniej wyłapywali różnice. Badacz skomentował to następująco: „Widać tu bardzo wyraźnie, że w niektórych okolicznościach pod wpływem narkotyków ma się lepsze rozeznanie w rzeczywistości aniżeli wtedy gdy patrzy się na nią trzeźwym wzrokiem” (McKenna, 2007, s. 46). Późniejsi badacze również wykazali korzystny wpływ stosowania niskich dawek psychodelików, czy to psylocybiny czy LSD (które zresztą mają bardzo zbliżoną strukturę chemiczną i powodują podobne doznania) na wzmocnienie funkcjonowania w obszarze fizycznym i poznawczym, poprzez wzmożenie czujności i koncentracji, usprawnienie pamięci czy zwiększenie wytrzymałości i rozluźnienie ciała (Fadiman; za: Orion, 2015). W konsekwencji zdolność ta była korzystna dla społeczności łowiecko-zbierackich, poprzez ulepszenie zdolności łowieckich czy łatwiejsze przeszukiwanie sawann i lasów w celu zdobycia pożywienia. Jednostki takie miały przewagę w zdobywaniu pokarmu, zwiększając szanse na przetrwanie i wyżywienie potomstwa. Potomstwo wychowane w takich warunkach posiadało większe szanse na dożycie wieku reprodukcyjnego i przekazanie swojej puli genowej dalej. Następnie, McKenna zauważa, że psylocybina jest stymulantem układu nerwowego, i może działać podobnie jak afrodyzjak, zwiększając pociąg seksualny co wpływało bezpośrednio na częstszą ilość stosunków seksualnych i w konsekwencji większą liczbę potomstwa, czyli sukces reprodukcyjny. Trzeci rodzaj adaptacyjnego znaczenia psylocybiny odnosi się do pełnego doświadczenia psychodelicznego. Aby przedstawić wybrane właściwości, które mogły mieć znaczący wpływ na ewolucję ludzkiej świadomości, przyjrzyjmy się charakterystyce doznania psychodelicznego opracowaną przez czeskiego psychiatrę Stanislava Grofa. Pełne doświadczenie psychodeliczne charakteryzują wyraźne zmiany w sposobie myślenia – zwłaszcza dotyczącego własnej tożsamości oraz kwestii społecznych i kulturowych. Odmienne poczucie czasu i przestrzeni; czas przestaje mieć znaczenie – wieczność i chwila są tylko intelektualną konceptualizacją. Następuje zawieszenie w „tu i teraz”, a określenie odległości czy rozmieszczenia obiektów w przestrzeni może być zaburzone. Zdystansowanie się i przejście z roli aktora do pozycji obserwatora swojego całego życia. Wahanie nastroju – od euforii po paniczny lęk. Zmiany w postrzeganiu własnego ciała – gwałtowne odmłodzenie i starzenie lub ekstatyczne zlanie się z otoczeniem. Synestezje takie jak na przykład: dotykanie zapachów, obserwacje fal dźwiękowych i słyszenie kolorów. Nadwrażliwość percepcji i postrzeganie pozazmysłowe. Dramatyczna zmiana w obszarze wartości, idei oraz religii (Grof, 2000). Spośród wszystkich cech doznania spowodowanego substancjami psychodelicznymi najbardziej istotne dla wytworzenia języka i kultury zdają się mieć synestezje oraz gwałtowne zmiany w postrzeganiu siebie samego oraz otoczenia. Efektem synestezji, czyli pomieszania zmysłów, mogło być usprawnienie komunikacji między różnymi regionami mózgu, w tym obszary mózgu ludzkiego odpowiedzialne za przetwarzanie symboli i język – pole Broca i kora nowa, które w efekcie doświadczenia synestezji kojarzyły dźwięki i wydawane ustami hałasy językowe, ze znaczącymi obrazami wewnętrznymi (McKenna, 2007, s. 70). Na skanach z badania nad LSD przeprowadzonego z użyciem rezonansu magnetycznego fMRI zaobserwowano efekty działania mózgu zbieżne z neuroobrazowaniem mózgu pod wpływem psylocybiny. Przy przetwarzaniu informacji pod wpływem niewielkiej dawki LSD brało udział znacznie więcej obszarów mózgu niż w próbie kontrolnej. Mózg podczas doświadczenia psychodelicznego integrował niezależne sieci, które odpowiadają za wyspecjalizowane funkcje, jak na przykład: widzenie, słuch, ruch czy uwaga. Zdjęcia fMRI przedstawiają je, jakby „zlewały się w jedno” dając obraz bardziej zintegrowanego mózgu (Speth, Kaelen, Schloerscheidt, Feilding, Nutt i Carhart-Harris, 2016). Według McKenny, psylocybina sama w sobie skłania do mówienia, sprzyja wysławianiu, przekształca język w coś, co można zobaczyć (2007, s. 63). Adaptacyjne znaczenie kojarzenia dźwięków z obrazami i nadawanie im automatycznie znaczenia przyczyniło się do wykształcenia bardziej skutecznych technik komunikacyjnych niż wydawane na początku proste komendy i ostrzeżenia, niewiele różniące się od okrzyków wydawanych przez wszystkie zwierzęta społeczne. Ewolucja poznawcza ludzi polegała głównie na posługiwaniu się symbolami i wypracowywaniu mowy. Umiejętność manipulowania językiem i symbolami zagwarantowała gatunkowi ludzkiemu uprzywilejowaną pozycję w świecie natury. Kolejną istotną cechą doświadczenia psychodelicznego są zmiany w postrzeganiu siebie samego – doznania transcendencji, czyli wyjścia poza własną ograniczoną percepcję oraz ekstatyczne zlanie się z otoczeniem co znacząco wpływa na postrzeganie siebie oraz poczucie wartości. Mogło to mieć wpływ na tworzenie się religii oraz kultury wśród społeczności łowiecko – zbierackich. Psylocybina również zmienia nastawienie wobec innych ludzi na bardziej prospołeczne i zwiększa otwartość użytkowników na piękno świata czy idei oraz pobudza kreatywne myślenie. Rzeczywisty wpływ psylocybiny został przebadany przez Griffithsa i współpracowników. Pierwsze badanie w 2006 ukazało że psylocybina podana 36 ochotnikom spowodowała doświadczenia podobne do doznań mistycznych określonych przez religioznawcę W. T. Stace’a. Ponadto, ochotnicy ocenili przeżycia jako ważne duchowo oraz mające istotne znaczenie osobiste, przypisali doznaniu przedłużone zmiany pozytywne w postawie i zachowaniu, które były ocenione również przez przyjaciół i rodzinę. Badanie przedstawia ważne rozszerzenie Eksperymentu Wilekopiątkowego Pahnke’go w którym 30 studentów seminarium teologicznego otrzymało psylocybinę i placebo podczas nabożeństwa religijnego (Doblin, 1991). Badanie Griffithsa wraz z zespołem zastosowało jednak poprawne rozwiązania metodologiczne i empirycznie uzasadnione pomiary doświadczenia mistycznego poprzez odpowiednie kwestionariusze i skale oraz zawierało ocenę obserwatorów. Badanie potwierdziło założenia Eksperymentu Wielkopiątkowego, że psylocybina powoduje doznania podobne do spontanicznie występujących doznań mistycznych, 22 z 36 uczestników spełniło kryteria „kompletnego doznania mistycznego” Pahnke’go, natomiast wszyscy uczestnicy stwierdzili, że było do ważne osobiste przeżycie. (Griffiths, Richards, McCann i Jesse, 2006). Badanie potwierdza przypuszczenia McKenny o roli grzybów w wywołaniu przez nie doznań mistycznych, które są podstawą każdej religii czy natchnionej wizjami działalności artystycznej. Drugie badanie z wykorzystaniem podwójnej ślepej próby przeprowadzone przez Griffiths, MacLean i Johnson w 2011 roku było zbadanie wpływu opisanych wcześniej doznań mistycznych na cechę Otwartości. Do pomiaru danej cechy wykorzystano kwestionariusz NEO-PI oparty na pięciu czynnikach tworzących osobowość, są to: Neurotuczność, Ekstrawersja, Otwartość na Doświadczenia, Ugodowość i Sumienność. Kwestionariusz NEO-PI jest najczęściej stosowanym pomiarem we współczesnej psychologii. Przebadano 52 ochotników, duchowo aktywnych oraz naiwnych psychodelicznie. Badanie wykazało istotny wpływ wysokiej dawki psylocybiny podanej w korzystnych warunkach na wzrosty w cesze Otwartości na doświadczenia. Na otwartość w modelu pięcioczynnikowym opracowanym przez Coste i McCrae, składają się wrażenia estetyczne, wyobraźnia, empatia i świadomość swej uczuciowości, idee i wartości oraz aktywne poszukiwanie doznań (DeYoung i in., 2005; za: MacLean, Johnosn i Griffiths, 2011). Doznania po psylocybinie zwłaszcza wpłynęły na sfery związane z wrażliwością estetyczną i wyobraźnią(MacLean, Johnosn i Griffiths, 2011) co mogło się przyczynić do tworzenia sztuki i kultury przez gatunek ludzki oraz umacniać emocjonalne więzi współplemienne.
PODSUMOWANIE
Jako gatunek posiadamy wysoko rozwinięte struktury nerwowe zajmujące się konceptualizacją, wizualizacją, nadawaniem znaczeń i tworzeniem skojarzeń choć wiemy, że nasze umiejętności językowe musiały rozwinąć się pod wpływem potężnej presji ewolucyjnej, to jednak nie mamy pojęcia, jakiego rodzaju były to naciski. Teoria McKenny przypuszcza, że było to działanie psylocybiny. Katalizowała ona zmiany świadomości i skłaniała praludzi do autorefleksji dającej początek ewolucji ludzkiego umysłu. Miejmy to na uwadze, że psychodeliczne grzyby nie przyczyniły się do powstania świadomości w człowieku, ponieważ w mniejszym lub większym stopniu był on nią wcześniej obdarzony. Katalizowanie świadomości polega na przyspieszaniu już toczącego się procesu. Obecność psylocybiny w diecie człekokształtnych zmieniła przebieg naturalnej selekcji poprzez zmianę wzorców zachowań. Eksperymentowanie z wieloma typami pokarmów przez wszystkożernych człowiekowatych spowodowało ogólny wzrost liczby przypadkowych mutacji poddawanych później procesowi naturalnej selekcji, podczas gdy poprawa wzroku, wykształcenie się języka i rozwój aktywności religijnej i kulturalnej przyczynił się do powstania nowych wzorców zachowań. W tym kontekście godnym zauważenia jest fakt, że najpotężniejsze mutageny występujące w przyrodzie pochodzą z pleśni i grzybów.(McKenna, 2007, s. 63). Posługiwanie się językiem, wcześniej funkcjonujące w formie prostych komunikatów, stało się pożyteczne i wymagane w kontekście zbieracko – łowieckiego stylu życia. Jednostki spożywające psylocybinę prawdopodobnie zyskały zdolności ułatwiające im przetrwanie i reprodukcję w większym stopniu niż pozostałym jednostkom oraz umożliwiło posługiwanie się mową, faworyzowaną ewolucyjnie.
Autor: Stanisław Pawlak
BIBLIOGRAFIA
Doblin, R. (1991) „Eksperyment Wielki Piątek” Pahnke’go: Długoterminowe uzupełnienie oraz krytyka metodologiczna. Strona internetowa: http://www.psilosophy.info/resources/mushrooms_journal2.pdf
Griffiths, R.R., Richards, W.A., McCann, U. i Jesse, R. (2006) Psilocybina może powodować doznania mistycznego rodzaju posiadające istotne i trwałe znaczenie osobiste oraz wagę duchową. Zaczerpnięte 29 maja 2016. Strona internetowa: http://www.maps.org/w3pb/new/2006/2006_Griffiths_22780_1.pdf
Grof, S. (2000) Obszary Nieświadomości. Kraków: Wydawnictwo A
MacLean, K. A., Johnosn, M.W. i Griffiths, R.R. (2011) Doznania mistyczne powodowane halucynogenną psylocybiną prowadzą do wzrostów w sferze otwartości charakteru. Zaczerpnięte 29 maja 2016. Strona internetowa: http://www.psilosophy.info/
McKenna, T. (2007) Pokarm Bogów. (s. 41 – 76) .Warszawa: Wydawnictwo Okultura
Orion, D. (2015) Benefits Of Microdosing With LSD And Psilocybin Mushrooms. Strona internetowa: http://reset.me/story/benefits-of-microdosing-with-lsd-and-psilocybin-mushrooms/
Speth, J., Speth, C., Kaelen, M., Schloerscheidt, A.M., Feilding, A., Nutt, D.J. i Carhart-Harris, R.L. (2016) Decreased mental time travel to the past correlates with default-mode network disintegration under lysergic acid diethylamide. Journal of psychopharmacology 30, 4, 344-53.
Zeuzzz. (2013) Terence McKennas „Stoned Ape” Theory of Human Evolution.
Strona internetowa: http://puttingtheeinjref.blogspot.com/2013/04/terence-mckennas-stoned-ape-theory-of.html